5 vragen over onze Exxoncampagne
Jarenlang won de NAM gas uit de Groningse bodem. Ze liet bewoners achter met beschadigde woningen en veroorzaakte veel leed bij getroffen Groningers. Na alle ellende die ze heeft veroorzaakt, heeft de NAM nu het lef om de Nederlandse overheid aan te klagen voor miljarden aan “schadevergoeding” via ‘‘ISDS’’. Schandalig! In deze Q&A ben jij in 5 vragen up-to-date met de rechtszaken die de NAM, Exxon en Shell hebben aangespannen tegen de Nederlandse overheid.
In deze Q&A leer je:
Wat er precies is gebeurd in Groningen
Hoe rechtszaken worden aangespannen door oneerlijke contracten met ‘‘ISDS’’.
Wat voor impact dit heeft gehad op Groningers
Ons doel en wat jij kan doen om op te komen tegen deze onrechtvaardigheid.
1. Wat is er aan de hand in Groningen?
Zo’n 60 jaar lang werd er naar gas geboord in Groningen. Dit werd gedaan door de Nederlandse Aardolie Maatschappij, oftewel de NAM, een gezamenlijke onderneming van fossiele bedrijven Shell en ExxonMobil. Het Groningse gas maakte Nederland heel rijk, maar had rampzalige gevolgen in Groningen: vanaf eind jaren 80 kwamen er steeds meer aardbevingen voor in de regio.
De Groningers begonnen zich te verzetten tegen het boren, maar de gasvelden werden pas in 2023 gesloten. Shell en ExxonMobil spanden toen rechtszaken aan tegen de Nederlandse overheid, waarin ze weigeren te betalen voor de schade die ze hebben veroorzaakt. Ook eisen ze compensatie voor de winst die ze hadden kunnen maken als de overheid de gasvelden niet voor de veiligheid van de regio had gesloten. Er zijn momenteel vier rechtszaken bezig tegen de Nederlandse staat over de sluiting van het Groninger gasveld.
2. Hoe is dit mogelijk?
Drie van de vier rechtszaken komen voort uit een contract dat Shell en ExxonMobil ooit sloten met de Nederlandse Staat. De vierde is mogelijk dankzij het Energy Charter Treaty (ECT). Het ECT is een internationaal investeringsverdrag dat ook wel de beschermer van de fossiele brandstoffen industrie wordt genoemd.
Zowel het contract van Shell en Exxonmobil met de Nederlandse Staat als het ECT geven de NAM, Exxon en Shell de mogelijkheid om de Nederlandse Staat aan te klagen wanneer hun investeringen in gevaar komen door overheidsbeleid. Dit kunnen ze doen via een mechanisme genaamd ‘‘ISDS’’ (Investor- State Dispute Settlement), dat zowel in het ECT als in de contracten zit.
ISDS maakt het mogelijk om rechtszaken aan te spannen buiten het nationale rechtssysteem om in zogenaamde ‘arbitragezaken’. Arbitragezaken worden achter gesloten deuren gevoerd en zijn in het voordeel van de bedrijven. De NAM, Exxon en Shell klagen nu de overheid aan voor zowel hun initiële investeringen in de gaswinning in Groningen als alle winst die ze mislopen nu de gaswinningen gestopt is zijn. Hierdoor kunnen de schadeclaims die de overheid moet betalen oplopen tot miljarden euro’s! Multinationals krijgen dankzij ISDS een manier om de overheid onder druk te zetten met torenhoge schadeclaims, ten koste van de Groningers en het klimaat!
3. Waarom zijn deze arbitragezaken onrechtvaardig?
Tijdens een arbitragezaak worden drie arbiters (rechters) aangewezen die samen uiteindelijk het vonnis van de zaak bepalen. De arbiters zijn vaak advocaten die voor grote advocatenkantoren werken en worden betaald per zaak. Arbitragezaken leveren arbiters heel veel geld op. Ze hebben er dus belang bij dat de bedrijven winnen, zodat de kans groter is dat er in de toekomst meer arbitragezaken aangespannen worden.
Arbitragezaken zijn oorspronkelijk bedoeld om geschillen tussen twee bedrijven op te lossen. Maar de vier zaken die de NAM, Shell en Exxonmobil aangespannen hebben zijn zaken tussen bedrijven en de Nederlandse staat. Hierbij zou de Nederlandse staat het belang van de Groningers moeten vertegenwoordigen, maar arbitrage behandelt deze zaak alsof het een geschil is tussen twee bedrijven.
Doordat de zaken achter gesloten deuren plaatsvinden, zijn ze ook ondemocratisch. Wij kunnen niet goed weten wat er gaande is, en de Groningers hebben geen toegang tot de rechtbanken. Hun verhaal wordt daardoor niet gehoord, terwijl zij degenen zijn waar het vooral over zou moeten gaan.
Daarom horen deze zaken in een openbare rechtbank, waar alle Nederlanders de zaak kunnen volgen en ook vertegenwoordigers van de Groningers een stem hebben.
4. Wat zijn de mogelijke gevolgen voor de Groningers?
Als Shell en ExxonMobil de arbitragezaken winnen, zou de staat de twee bedrijven miljarden aan compensatie moeten betalen. Daardoor zou een deel van het belastinggeld van de Nederlandse bevolking (ook van de Groningers!) naar de twee bedrijven gaan. Dit betekent dat de Groningers zouden moeten meebetalen aan de compensatie voor de bedrijven die hun huizen hebben verwoest!
Een ander mogelijk gevolg is dat er minder geld overblijft voor andere dingen, waaronder het herstel van Groningen. Dit komt ook doordat de NAM weigert €500 miljoen bij te dragen aan het programma perspectief voor Groningen, terwijl de NAM en de staat eerder hadden afgesproken dat ze dat wel zou doen. Dit kan de uitvoer van het programma, van dit programma en dus op de levens van Groningers.
Maar dit niet alleen. Hoewel de arbitragezaken nog jaren kunnen duren, heeft de NAM met een tussenvonnis van een van de zaken wél al voor elkaar gekregen dat de staat hun gedetailleerde informatie moet geven over hoe ze berekenen op hoeveel schadevergoeding de Groningers precies recht hebben. Sterker nog, de staat moet de manier waarop ze de schadevergoeding vaststellen ook nog met de NAM overleggen. Dit is niet alleen een gevaar voor de privacy van de Groningers, maar het betekent ook dat de NAM mag meebeslissen hoe er wordt bepaald hoeveel schadevergoeding aardbevingsslachtoffers krijgen. Daardoor is het te verwachten dat het voor de Groningers alleen maar moeilijker zal worden om rechtvaardige compensatie te krijgen.
Tot slot hebben deze arbitragezaken ook het doel om de overheid te intimideren om gas niet verder uit te faseren. Er zijn nog veel kleinere gasvelden in Nederland die nu nog wél in gebruik zijn. De arbitragezakenkunnen de overheid afschrikken om die te sluiten als ze weet dat er dan nog meer schadeclaims komen.
5. Wat willen wij bereiken?
We hebben twee eisen, één voor de Nam, Exxon en Shell en één voor de Nederlandse Staat :
De NAM, Exxon en Shell moeten hun arbitragezaken intrekken en direct beginnen met het betalen van schadevergoedingen aan Groningers.
Het is schandalig dat NAM, Exxon en Shell miljarden aan ‘‘schadevergoeding’’ eisen van de overheid, terwijl zij zelf enorm veel schade in Groningen hebben aangericht. De bedrijvenhebben al jarenlang miljarden verdiend aan de gaswinning! Zij zouden de Groningers juist moeten compenseren voor alle schade en leed die zij hebben veroorzaakt. Daarom eisen wij dat de NAM, Shell en Exxon per direct hun aanklachten intrekken en eindelijk gaan betalen voor de schade in Groningen.
Nederland moet stoppen met alle verdragen en contracten met ISDS
De arbitragezaken van NAM, Exxon en Shell zijn mogelijk dankzij ISDS. Zolang Nederland lid blijft van verdragen met ISDS, houden multinationals de macht om de Staat aan te klagen, met alle rampzalige gevolgen voor mens en milieu van dien. De gaswinning in Groningen heeft dat pijnlijk duidelijk gemaakt. Daarom eisen wij dat Nederland stopt met het tekenen van nieuwe ISDS-verdragen en uit alle bestaande verdragen stapt.