Hoe leg je je moeder uit wat ISDS is?

“ISDS? Dat is toch dat internationale ruimtestation?”

ISDS is een juridische valkuil. Dankzij ISDS kunnen multinationals onze overheden in de tang nemen door te dreigen met schadeclaims als ze maatregelen doorvoeren die deze bedrijven niet zinnen. ISDS werd 50 jaar geleden bedacht om Nederlandse investeringen in Indonesië na de onafhankelijkheid te kunnen beschermen en is verworden tot een internationaal machtsmiddel van bedrijven.

ISDS staat voor Inverstor-to-State-Dispute-Settlement. De afkorting lijkt haast speciaal verzonnen om mensen als je vrienden, je buren of je eigen lieve moeder direct af te laten haken: te saai, te moeilijk.

Toch is het belangrijk dat je iedereen die je kent vertelt over ISDS. Want het gaat ze raken. En niet op een fijne manier – behalve als ze toevallig arbitrage-jurist zijn.
Gebruikt je vader medicijnen? Dan moet hij weten dat grote farmaceutische bedrijven kunnen dreigen met ISDS-claims om te zorgen dat die medicijnen hartstikke duur blijven. Houdt je vriendin van lekker eten? Dan moet ze wel weten dat ISDS ervoor zorgt dat bedrijven een zaak kunnen aanspannen als de regering besluit om de regels strenger te maken die ervoor zorgen dat ons voedsel veilig is.

Maar hoe leg je dat nou goed uit? Geen paniek – hier zijn vijf handige tips voor hoe je dat aan kunt pakken:

1. Vertel ze dat multinationals onze overheid met ISDS kunnen chanteren
ISDS is echt geen eerlijk rechtssysteem. Een ISDS-tribunaal heeft niks te maken met een rechtbank. Het is een ordinair machtsmiddel. Grote bedrijven gebruiken het als breekijzer om alles wat hen niet zint de kop in te drukken. Mensen associëren een rechtbank met een eerlijk oordeel en met rechtvaardigheid. Maar niemand is OK met chantage, ook je ouders niet. Door ISDS kan alleen al dreigen met het aanspannen van een zaak genoeg zijn om de overheid terug in haar hok jagen. En zelfs als de overheid gelijk krijgt, kost zo’n zaak de belastingbetaler toch vaak vele miljoenen euro’s aan juridische kosten. Dat is de ellende met ISDS: het is meestal goedkopen en makkelijker om die grote bedrijven als ze gaan dreigen maar gewoon hun zin te geven.

2. Vertel ze dat ISDS een bedreiging vormt voor publieke diensten
Het kan natuurlijk zijn dat de mensheid zich zo ontwikkelt dat we geen medische zorg of onderwijsinstellingen meer nodig hebben – in het jaar 2632, of zo. Maar in de tussentijd houden we allemaal behoefte aan publieke diensten die er zijn voor ons, gewone mensen, en niet als melkkoe voor de aandeelhouders van grote bedrijven. Je hoort vast je buurman wel eens klagen dat gas, water en licht de laatste tijd wel heel erg duur zijn geworden. Dan kun je een gesprek beginnen over hoe bedrijven ISDS-zaken aanspannen tegen landen die de energieprijzen laag proberen te houden. Niks is heilig. Ook de gezondheidszorg niet: Slowakije kreeg nota bene een ISDS-claim aan z’n broek omdat ze daar een publiek zorgsysteem op poten probeerden te zetten.

3. Gebruik voorbeelden
Er zijn stapels voorbeelden waaruit je kunt putten. Kies de voorbeelden die indruk maken op de mensen met wie je praat. Een vriend die zich druk maakt over klimaatverandering vindt het vast verschrikkelijk als hij hoort dat ISDS is gebruikt tegen de Canadese overheid toen deze besloot om fracking te verbieden. En je nichtje die haar best doet om te stoppen met roken schrikt er geheid van als ze hoort dat Philip Morris miljardenclaims indiende tegen landen die het roken wilden ontmoedigen.

4. Gebruik geen afkortingen
Als het over ISDS gaat, kun je zo nog een hele batterij andere afkortingen uit de kast trekken: ICS, MIC, UNCITRAL, ICSID, MFN. Doe dat vooral NIET! De grote valkuil als je het over ISDS gaat hebben, is dat je te technisch wordt. Terwijl dat niet is waar het om gaat. De kern is dat ISDS een systeem is dat een toch al veel te machtig bedrijfsleven nog meer rechten geeft, ten koste van alles en iedereen. Dat er nu plannen zijn om dit systeem hier en daar een beetje aan te passen is volstrekt niet relevant. Want die veranderen feitelijk niks aan de essentie. Dus laat al die ingewikkelde afkortingen er maar lekker buiten.

5. Hamer er vooral op hoe oneerlijk dit allemaal is
Want het is echt mega-superoneerlijk. ISDS is een internationaal ‘rechtssysteem’ dat klauwen met geld kost en alleen maar ten goede komt aan de rijken der aarde (de 1%, of eerder nog de 0,01%). Mensen zoals jij en ik en ook onze overheid kunnen ISDS niet gebruiken om bedrijven aan te klagen als ze schade toebrengen aan de leefomgeving, onze publieke diensten te grabbel gooien of anderszins over mens en milieu heen walsen. Het is een system van miljonairs voor miljonairs. Overigens zijn we intussen keihard aan het knokken om te zorgen dat de VN een verdrag aanneemt dat ervoor moet gaan zorgen dat multinationals altijd en overal aansprakelijk kunnen worden gesteld voor hun wanpraktijken.

En als je aan iedereen hebt uitgelegd dat je het dus niet hebt over het internationale ruimtestation (dat is het ISS) en dit hele lijstje hebt afgewerkt. Wat doe je dan?
Nou, dat is zo simpel als wat. Dan vraag je ze om gelijk in actie te komen en HIER de petitie te tekenen.