Gemoderniseerd ECT beschermt fossiele investeringen nog 10 jaar

De Handel Anders! coalitie is zeer teleurgesteld over de uitkomst van de
moderniseringsonderhandelingen over modernisering van het Energy Charter Treaty (ECT)
en over de reactie van de Europese Commissie daarop. Het resultaat is niet in lijn met de
klimaatdoelen van Parijs. De aanpassingen zorgen ervoor dat investeringsbescherming
wordt uitgebreid en dat fossiele investeringen nog decennia worden beschermd. Zelfs in het
geval van de EU en het VK gaat het om bescherming van investeringen tot augustus 2023
voor nog minstens 10 jaar. Het arbitrage-mechanisme ISDS blijft onaangetast. Handel
Anders! pleit er daarom voor dat de EU zo snel mogelijk uit het ECT treedt. Nederland kan
met gelijkgezinde landen daarin een trekkersrol vervullen.

De internationale coalitie die al jarenlang strijd tegen deze “klimaatkiller” heeft steeds twee eisen op tafel gelegd: het ECT moet niet langer fossiele investeringen beschermen en ISDS moet eruit gehaald worden. Feitelijk zou dat een ontmanteling van het huidige ECT betekenen. Al langere tijd was duidelijk dat de EU een veel minder ambitieuze onderhandelingsagenda had, hoewel sommige andere ECT-leden het liefst zo min mogelijk wilden veranderen. Het mag geen verbazing wekken dat de EU het compromis onthaalt als een succes en zelfs claimt dat het gemoderniseerde verdrag in lijn is met het Parijs Akkoord.

Geen tijd voor flexibiliteit

Een van de onderhandelingsresultaten is het zogenaamde flexibiliteitsmechanisme, waarin ECT-leden onderling afspraken kunnen maken over het uitfaseren van investeringsbescherming van fossiele investeringen. De EU en het VK hebben hiervoor gekozen. Het klinkt mooier dan het is, want in de praktijk betekent het dat investeringen die voor 15 augustus 2023 gedaan zijn maar liefst 10 jaar na inwerkingtreding van het gemoderniseerde ECT beschermd blijven. Investeringen na die datum worden niet langer beschermd. Voor bepaalde investeringen (waaronder gasgerelateerde investeringen) geldt een uitzondering: deze blijven beschermd tot 2040. De VN en het Internationaal Energieagentschap stellen ondertussen dat bestaande fossiele infrastructuur zo snel mogelijk moet worden afgebouwd om de Parijsdoelen te halen. Nog een decennium fossiele bescherming ondermijnt die doelen. Bovendien blijven de investeringen van andere ECT-leden onbeperkt beschermd, tenzij zij zich bij de EU en het VK voegen. De verwachting is dat na ratificatie nieuwe landen zullen toetreden, die grote belangen hebben bij investeringen in fossiele brandstoffen.

Daarnaast geldt dat investeringsbescherming wordt uitgebreid naar nieuwe materialen, producten en activiteiten, waaronder waterstof, biomassa en biogas en CO2-opslag. Dat betekent dat er straks nog meer ISDS-zaken aangespannen kunnen worden.

ISDS onaangetast

Wegens verzet van sommige ECT-leden blijft het ISDS-mechanisme onaangetast. Op basis van ISDS kunnen drie ad hoc benoemde arbiters een bindende uitspraak doen over een geschil tussen een investeerder en een staat. Deze arbiters kunnen gigantische schadevergoedingen toekennen als zij oordelen dat de rechten van investeerders geschonden zijn. ISDS omzeilt de nationale rechter, terwijl de schadevergoedingen kunnen oplopen tot in de miljoenen of zelfs miljarden. Dreigen met een claim kan al voldoende zijn om overheden tot een schikking en/of afzwakking van wetgeving te bewegen.

Volgens het gemoderniseerde ECT is ISDS niet langer van toepassing op geschillen tussen Europese investeerders en staten onderling. Verrassend is dat niet, want hiermee wordt uitvoering gegeven aan het Komstroy-arrest van het Europese Hof van Justitie, waaruit bleek dat ECT-arbitrage tussen een investeerder uit een EU-lidstaat en een andere EU lidstaat op basis van het ECT in strijd is met het Europees recht.

Tot slot blijft ook de zogenaamde sunset-clause intact, waardoor bestaande investeringen nog 20 jaar lang beschermd blijven, zelfs als een land besluit eruit te stappen.

Transparantie ontbreekt volledig

Het onderhandelingsresultaat is bovendien niet publiek vrijgegeven, en dat gaat naar alle waarschijnlijkheid ook niet gebeuren totdat de ECT-leden erover stemmen op 22 november 2022. Dat komt doordat sommige ECT-leden het niet zouden willen; de EU wil de tekst wel graag openbaar maken. Het is onbegrijpelijk en onacceptabel dat het publieke en politieke debat over dit ingrijpende verdrag op die manier gedwarsboomd wordt. Van daadwerkelijke verbetering van transparantie, een doel van de Europese Commissie, is in dit geval dus geen sprake.

Uitbreiding gaat door

Ondertussen gaat de ECT-uitbreiding onverminderd door. Het ECT secretariaat ijvert er al jaren voor om landen uit het Mondiale Zuiden (Afrika en het Midden-Oosten, Azië en Latijns-Amerika) toe te laten treden tot het ECT. Landen als Nigeria en Oeganda staan vooraan in de rij om toe te treden aan de ECT. Het ECT zou deze landen helpen om investeringen aan te trekken en energie-armoede uit te bannen. Maar in werkelijkheid zorgt het ECT voor een fossil lock in van de economie. Doordat investeringen in fossiele energie (dikwijls talrijke bronnen, zoals in Nigeria) in deze landen beschermd blijven en dat investeerders megaclaims tegen staten kunnen aanspannen als een duurzame weg ingeslagen wordt. Als deze landen geen uitzonderingen bedingen, zoals de EU, blijven alle risico’s van het ECT onverminderd van kracht. Het is van cruciaal belang dat Nederland en andere landen die hebben gesteld uit de ECT te willen stappen met deze landen in gesprek gaan en ze adviseren niet in de ECT te stappen.

Exit ECT!

Wat Handel Anders! betreft is er maar een mogelijkheid om te voldoen aan de internationale klimaatdoelen en een einde te maken aan het onrechtvaardige ISDS-systeem, namelijk gecoördineerd uit het ECT stappen. Daarnaast moeten Nederland en de EU zich inspannen om het onderhandelingsresultaat zo snel mogelijk openbaar te maken.

Nederland heeft nu de kans om de internationale en nationale klimaatdoelstellingen in een
stroomversnelling te brengen door de regie te nemen over het ECT-proces. Als Nederland samen met andere landen opzegt, kunnen we samen met deze landen intergouvernementele afspraken maken dat voor alle onderlinge investeringen de sunset-clause buiten werking wordt gesteld. Uittreding uit het ECT is de belangrijkste randvoorwaarde om te kunnen voldoen aan de klimaatdoelen van Parijs.

Foto: Milan Tettero